Waarschijnlijk is er geen land ter wereld waarin zoveel wetten en regels worden ontwikkeld als hier. Dat heeft waarschijnlijk te maken met het grote aantal inwoners, dicht opeengepakt in een klein land. Maar ook met de diepe drang naar ordening en de overtuiging dat dit door middel van wetgeving mogelijk is. Misschien dat dit laatste voortkomt uit een christelijk en calvinistisch gedachtegoed. Als rentmeester dienen we de wereld netjes te ordenen!
Punt is echter dat we niet alleen veel wetten en regels maken, maar dat velen in dit land zich er ook nog aan houden. Dat is mondiaal gezien zeker zo opmerkelijk. Natuurlijk zijn er altijd een paar uitzonderingen, maar de gemiddelde burger in dit land houdt rekening met de regels en is bereid zich aan de wet te houden. Veel meningsverschillen en gevechten gaan zelfs over de juiste interpretatie van afspraken en regels. Een teken hoe belangrijk die voor ons zijn.
De vraag is echter of dit alles effect sorteert. Bij een discussie over nieuwe leervormen in het onderwijs merkten een paar Vlamingen op dat Nederlanders dit bijna niet zonder nieuwe wetgeving kunnen. Zelfs voor experimenten zou eerst een wettelijk kader moeten worden geschapen, want anders wordt men door inspecteurs, kamerleden en juristen van fraude en wangedrag beschuldigd. Om dingen te veranderen gaan jullie eerst wetten en regels maken, kreeg ik als Hollander te horen. ‘Wij doen het hier in Vlaanderen andersom. Het leven is een experiment en dat is belangrijker dan de wet.’
Ik moest denken aan het verhaal van Franz Kafka: Voor de wet. Hoe we ons aanpassen aan regels en vergeten te leven. Maar misschien zouden veel landgenoten in paniek raken als ze zich niet aan regels en voorschriften konden vastklampen. Want die bieden zekerheid. Misschien hebben wij Nederlanders meer behoefte aan zekerheid dan elders in de wereld, of denken we echt dat er veel zekerheden bestaan.
Advocatuur in plaats van hulpverlening
In ieder geval kennen wij een hoge mate van juridisering. In plaats van dominees en pastoors zijn het juristen die de belangrijkste functionarissen van de samenleving vormen. Niet het geloof maar wetten en regels staan centraal. Onlangs stond in verschillende kranten te lezen dat het bij hulp- en dienstverlening vooral om het ontwikkelen en toepassen van de regels gaat. Daar zou het aan schorten. Ook zei een wethouder van een grote stad dat hulpverleners hun cliënten met raad en daad moeten bijstaan en hen wijzen op de rechten die ze hebben net zoals een advocaat dat doet. Ik dacht altijd dat hulpverleners hun cliënten juist niet als slachtoffers dienden te benaderen, want daarmee help je hen niet. Maar ook hier worden advocaten als voorbeeld gesteld. Het zoveelste bewijs dat het recht de dominante factor in de maatschappij is geworden.
Door alleen maar te wijzen op de rechten die mensen hebben, maak je duidelijk wat ze tekort komen, door voornamelijk te benadrukken wat mensen is aangedaan maak je hen nog meer tot slachtoffer. Dat is onze taak, zeggen advocaten. Hoe meer slachtoffers, hoe meer advocaten er nodig zijn. Bij een grote ramp zijn het vooral juristen die de slachtoffers terzijde staan, hen nog meer tot slachtoffer maken en hoge schadeclaims indienen. Letselschadeadvocaten weten torenhoge schadeclaims te eisen en denken daarmee mensen gelukkiger te maken. Zij vormen de nieuwe hulpverleners van deze maatschappij. Iemand die ziek is van de sigaretten die hij gerookt heeft kan met behulp van een advocaat de fabrikant aansprakelijk en verantwoordelijk stellen voor zijn ziekte. Een gezin waarvan kinderen via de kinderbescherming uit huis worden geplaatst, kan met behulp van een goede advocaat dit ongedaan maken. Een inbreker die door de huiseigenaar gewond is geraakt kan door zijn advocaat worden geholpen en ervoor zorgen dat de huiseigenaar wordt vervolgd.
Wil men in deze samenleving iets te berde brengen dan zal men zich voornamelijk met regels dienen bezig te houden. Er zit dik brood in een rechtenstudie. Zo wordt recht het hoofdvak van iedere opleiding, de kern van ieder beroep. Hoe meer juristen, hoe meer wetten en regels, en hoe meer overtredingen die vooral door juristen worden vastgesteld dan wel bestreden.
Overheden en instellingen helpen mensen het meest door nieuwe wetten vast te stellen, nieuwe regels op te leggen, nieuwe voorschriften en werkplannen voor te schrijven en erop toe te zien dat die regels worden nagekomen. Binnen politieke partijen zoekt men vooral naar politici die juridisch geschoold zijn.
Stop de juristerij
Binnen de hulpverlening vallen de meest schrijnende situaties echter vaak buiten het kader van wetten en voorschriften. In het vroegere welzijnswerk richtte men zich nog wel eens tegen de bestaande orde met z’n vele verordeningen en reglementen en kwam men op voor mensen die buiten iedere boot vielen. Een dergelijke werkwijze is juridisch onverantwoord. Voor uitzonderingen op de regel is geen plaats. Ze bevestigen de regel niet, maar halen deze onderuit, zo luidt het huidige adagium dat juristen verkondigen. Dat krijg je ervan als advocaten en juristen hulpverleners worden.
Stop de steeds verdergaande juristerij. Laat een hulpverlener in godsnaam geen jurist worden. Laat men oog houden voor de tragiek van het menselijk bestaan en er weet van hebben dat de wereld niet alleen maar bestaat uit daders en slachtoffers. Vaak blijkt iedereen dader en slachtoffer tegelijk. Advocaten zijn geen hulpverleners. Ze zouden juist wat van hulpverleners moeten leren.
Misschien moeten we het oor iets meer te luisteren leggen bij onze zuiderburen die met meer gemak regels en wetten terzijde kunnen schuiven. Uiteindelijk staat iedere avond het hart aan het roer, zoals Achterberg dichtte, en scheepte maan en bossen bij zich in.
P.Winkelaar
oktober 2012
U begint met een bewering die misschien waar is, maar misschien ook niet: “Waarschijnlijk is er geen land ter wereld waarin zoveel wetten en regels worden ontwikkeld als hier.”
Vervolgens een heel betoog, alsof de bewering dat er geen land ter wereld is waarin zoveel wetten en regels zijn als hier!
Mijn vraag: Hoe waarschijnlijk is dat? Welke degelijk uitgevoerde onderzoeken zijn er die de stelling ondersteunen? Of is het alleen maar een “gevoel”?
Natuurlijk heb ik wel eens het gevoel dat er regels zijn die mij in mijn mogelijkheden beperken, maar ik realiseer me ook vaak dat het maar goed is dat er regels zijn, zoals wetten die mij beschermen tegen allerlei onheil.
Ik houd toch het gevoel dat we in Nederland, dankzij onder andere een flinke hoeveelheid redelijke wetten, behoorlijk met elkaar samen leven in een welvarend land.
Waar je je aan stoort komt harder aan dan wat er goed is (zonder dat het je op valt).
Het gras is niet altijd groener bij de buren.