Vooraf
Dit zijn enkele notities in telegramstijl. Alles – op een opmerking na – is gebaseerd op openbare bronnen. De onderbouwing zou veel teveel ruimte vragen, die laat ik dus weg.
Behalve dat dit onderwerp een gecompliceerd technisch probleem omvat, zitten er ook sociologische aspecten aan. Waar zit de macht en het geld? Hoe verhouden zich de regio’s meteen hele verschillend lot, en wat gaat er gebeuren met de publieke opinie?
Dit stuk stipt ook wat psychologische aspecten aan van wat er gebeurt. Hoe gaan we ermee om? In eerste instantie bedoeld voor mezelf, om orde te scheppen en mijn positie te bepalen.
Onderwerpen:
- Ons klimaat verandert
- Bewustwording
- Oorzaak
- Wat wordt er aan gedaan
- Wat kost het
- Twee snelheden
- Prive opties
- Zelf overleven
Ons klimaat verandert.
De aarde warmt op. De zeespiegel stijgt. De oceanen verzuren en vervuilen. Oerbossen verdwijnen stukje bij stukje. Grote delen van de aarde verwoestijnt. Door dit alles nemen de uitersten in het weer toe: meer hittegolven en bosbranden, grotere orkanen, meer overstromingen. Dit ervaren we al enigszins. Op termijn zullen bijvoorbeeld schelpen en riffen verdwijnen, opgelost door het zuur in de zee (Attenborough). In delen van Afrika is geen landbouw meer mogelijk.
Er is een soort interactie van de diverse bewegingen. Ontdooiing van de thermafrost bijv. maakt veel nieuw methaangas vrij waardoor de CO2 toeneemt, zwart water neemt meer zonnewarmte op dan wit ijs etc.
Hiermee hangt de diversiteitscrisis samen; in zeer snel tempo verdwijnen soorten planten en dieren. Bijzonder riskant is het afnemen van soorten en aantallen insecten.
Deze ontwikkelingen zijn alle wetenschappelijk vastgesteld.
Er kan hoogstens verschil van mening bestaan over de te verwachte snelheid van de ontwikkelingen, de (on)mogelijkheid bij de sturen of tegen te gaan en de ernst van de situatie. Ook over de oorzaak verschillen de meningen.
Ik verwacht nog een ander probleem, iets dat ik in de rapporten nog niet tegenkwam: als de situatie erg dreigend wordt, zou, behalve dat de boosheid toeneemt, ook een wijd verbreide depressiviteit kunnen gaan optreden.
Bewustwording
De aandacht voor het probleem groeit, mede door de vele boeken en rapporten. Om enkele te noemen:
- 1962 Silent Spring. Over het verdwijnen van insecten door pesticiden.
- 1970 Rapport Club van Rome Internationaal document over gevaren die ons milieu bedreigen
- 1990 IPOC, het klimaatspanel van de VN brengt eerste rapport uit.
- 2006 An Inconvinient Truth Documentaire en boek van Al Gore
- 2014 No Time, verander, voor het klimaat alles verandert , Naomi Klein
- 2015 VN klimaattop in Parijs, rapport
- 2017 The water will come, Jeff Goodell
- 2018 De antwoorden op de grote vragen, Stephen Hawking. Advies t.a.v. milieu: gebruik kernfusie als onuitputtelijke bron
- 2019 De onbewoonbare aarde, David Wallace Wells, ook over de mondiale verschuivingen van bevolkingen die plaats zullen vinden.
- 2019 Op 5 Mei een rapport van het Ipbes (platform van 130 landen, ‘’for biodiversity & ecosystems’’) in Parijs over verlies aan diversiteit en ecosystemen.
De uitkomsten van al deze publicaties zijn verontrustend te noemen. De meeste voorspellingen blijken te kloppen. Men ziet, behalve voor de directe leefbaarheid, ook gevaren t.a.v. de wereldvrede. Uit deze noodsituaties kunnen oorlogen voortkomen, zo wordt gevreesd. (Wallace Wells, Ipbes e.a.)
Het bewustzijn bij de bevolking t.a.v. deze ontwikkelingen neemt toe. De jeugd ziet gevaar voor eigen- en andermans toekomst, voor het leven op deze planeet en komt in verzet. Ook politieke partijen geven zorg voor het milieu een hogere prioriteit.
De scepsis neemt ook toe, vooral omdat de consequenties van die interventies voor het individu bedreigend beginnen te worden. Dat maakt dat de analyse soms wordt ontkend. Hoe dreigender de boodschap, hoe sterker de afwijzing. Deze defensieve reactie is een van de problemen bij te nemen maatregelen.
Populistische partijen maken misbruik van deze weerzin tegen milieumaatregelen.
Sommige gelovigen zien de dreigende eindcatastrofe uit de bijbel op zich afkomen (Armageddon) die echter zal worden opgevolgd door ‘een nieuwe hemel en een nieuwe aarde’.
Oorzaak
Vanouds sprak het vanzelf dat de mens de aarde gekregen had voor eigen gebruik. Zowel de boeren/verzamelaars als de jagers in de oudheid konden alleen leven dankzij het gebruik van alles wat de natuur voortbracht, en zo zit de natuur zelf ook in elkaar, wij zijn alleen maar de top van de hele voedselketen. Vruchtbaar maken van het land was een deugd, het was ‘de wildernis ontginnen’. In de bijbel wordt de mens als heerser over de natuur aangesteld, en dat gevoel zit nog steeds heel diep. De natuur was vijandig en moest getemd worden.
Maar nu komen we tot nieuwe inzichten. We zijn met te velen. De heerser werd een misbruiker en dat is dus heel moeilijk te accepteren.
Traditionele gelovigen, zowel christenen als joden en moslims (om nog te zwijgen van de Mormonen) zijn ook (nog steeds) overtuigd dat God wil dat ze veel kinderen krijgen – in feite een machtsvergroting van eigen groep, maar desastreus door de groei van de wereldbevolking.
De aarde heeft gewoon niet genoeg van alles om dat toenemende gebruik van de mens te verdragen en dus loopt het fout. Als iedereen de levensstijl van de Nederlandse burger zou willen hebben zou 3.7 aarde nodig zijn.
Maar lang niet iedereen gelooft dat de opwarming veroorzaakt wordt door de mens. In Nederland gelooft een kleine 1/3 het niet; in andere Europese landen is dat percentage iets hoger, terwijl er in de V.S. zelfs een meerderheid is die dat niet gelooft. Daar denkt men vaak dat dit idee een complot is om de burger geld afhandig te maken. (onderzoek van Een Vandaag 8-5-19).
Een andere veelgehoorde tegenwerping tegen milieumaatregelen is dat het toch maar een klein beetje zou helpen, ‘doe dus maar niet’. Maar alle beetjes …
Adviezen
Een greep uit de adviezen van diverse rapporten. We moeten naar:
– Afbouwen van gebruik van fossiele brandstof. Nieuwe energiebronnen ontwikkelen zoals kernfusie, meer wind -, zon – en waterenergie gebruiken.
– Kleinschalige landbouw, geen monoculturen, biologische landbouw, dus geen insecticiden en bestrijdingsmiddelen, en geen grote concentraties van gebruiksdieren.
– Afbouwen van het gebruik van plastic, hergebruikplastic, verzamelen zwerfplastic.
– Tegengaan van verspilling (voedsel, kleding, water, energie, alle grondstoffen)
– Beperken van de luchtvaart, bevorderen van het treinvervoer
– Ontwikkelen van technische oplossingen
– Stoppen van het kappen van regenwouden
– Meer beschermde gebieden voor de natuur, reservaten, aanplant (mangrove)bossen.
– Bouwverbod in laaggelegen gebieden
– Reguleren van vervuilende scheepvaart
– Opheffen bio-industrie
– Wetgeving en handhaving ten aanzien van misbruik.
– Armoedebestrijding: stroperij en boskap gebeurt omdat er geen alternatief is
– Hogere belasting van de zeer rijken
– Redelijke belasting van grote bedrijven, en ‘’de vervuiler betaalt’’.
– En, het belangrijkste van alles: geboortebeperking.
(De filosoof David Benatar bepleit het stoppen van het krijgen van kinderen. Zijn bestseller heet: ’better never to have been’: ‘Antinatalisme’. De actie ‘she decides’ heeft beperkte kinderscharen als bijeffect, evenals ‘Girls, not brides’.)
Wat wordt er aan gedaan
n.b.: veel maatregelen die belangrijk zijn voor het milieu, zijn ook van levensbelang voor de volksgezondheid.
Techniek
Er wordt in de hele wereld gezocht naar technische oplossingen. Alternatieven voor dierlijk voedsel? CO2 oplossingen? Er is veel aan de gang wat we als burger niet eens weten. Maar: dit kost tijd om te bedenken, te maken, te financieren en ‘uit te rollen’.
Soms moeten we misschien terugkomen op eerdere milieuregels. Het afwijzen van kerncentrales werd gedaan op veiligheids- en milieugronden. Maar misschien is het beter daar op terug te komen. De centrales zijn verbeterd en alternatieven zijn soms nog slechter. Dit alleen als energie uit wind, water en zon niet voldoende blijken.
Genetische modificatie van gewassen is afgewezen, ook door de E.U. Maar als daardoor de behoefte aan het gebruik van pesticiden kan afnemen? Er is toch tot op heden niks slechts uit voortgekomen? Terwijl de desastreuze gevolgen van die pesticiden en andere verstorende stoffen als hormonen en antibiotica voor groeidoeleinden, nu overduidelijk worden, zie de teloorgang van insecten.
En soms lijkt een oplossing mooier dan hij is, zoals biobrandstof.
Internationaal
Het IPOC van de VN heeft de conferenties o.a. in Tokyo en Parijs georganiseerd, waar zich een aantal landen heeft gecommitteerd om althans de CO2 uitstoot te verminderen.
In Europa zijn diverse milieuregels afgesproken. Maar onder druk van economische belangen (door de Chemielobby en ECPA, producent van bestrijdingsmiddelen) en de algemene trend om de regels vanuit Brussel te minderen, zijn milieuregels zoals die tegen pesticidengebruik en hormoonverstorende stoffen ook sterk afgezwakt, tot verontrusting van de Europese milieuorganisatie PAN). Het Ipbes van de VN geeft reeksen zeer diverse aanbevelingen voor behoud van biodiversiteit.
Regeringsleiders kunnen er soms niet meer omheen (Rutte), maar regeringen hebben problemen omdat maatregelen, die alleen in hun land gelden, bedrijven zou kunnen motiveren om naar een coulanter buitenland te verhuizen (BTW belasting op kerosine). De situatie vraagt om internationale politieke samenwerking, bijvoorbeeld naar een algemene vliegtax.
Een nuttig E.U.regel die wegwerp-plastic verbiedt, werd gelukkig snel akkoord bevonden.
China heeft geen last van democratie en neemt maatregelen omdat de steden onleefbaar zijn geworden. De wrede een-kind-politiek heeft wel geleid tot een graad minder opwarming van de aarde.
Landen als Polen kunnen heel moeilijk veranderen omdat hun hele economie afhangt van de kolenproductie.
Politieke partijen die willen dat actie wordt ondernomen krijgen soms brede steun (de Groenen in Duitsland, Groen links bij ons. Ook de partij voor de dieren groeit).
Op lager niveau gebeurt van alles.
Dagblad Trouw houdt een lijst bij van ‘De Duurzame 100’, milieu-initiatieven in ons land. Groepen burgers proberen zelfvoorzienend te zijn
In de VS zit de top vast door de enorme invloed van de fossiele brandstofreuzen (olie, kolen en gas), maar lokaal voelt men zich wel verantwoordelijk.
De burger wil in het algemeen ook doen wat hij/zij kan, als het niet te gek wordt en niet teveel kost.
Onverwachte gebeurtenissen in de natuur kunnen later ook van invloed zijn. Als er een grote vulkaanuitbarsting zou komen, zal de as in de atmosfeer de zon enigszins tegenhouden en dus opwarming tegengaan, alleen zijn er dan weer andere, nieuwe problemen. Maar daar kun je geen beleid op maken.
Wat kost het
De kosten zijn het centrale probleem. Als er werkelijk ingrijpende maatregelen zouden worden genomen, zou dat heel veel geld kosten, onvoorstelbaar veel geld. De zojuist geschetste ontwikkelingen zijn als een zware tanker, als je die van richting wilt doen veranderen heb je veel tegenkracht nodig, veel energie en dus veel geld.
Veranderingen stuiten altijd al op weerstand, vooral als het nadelen meebrengt (kosten, cultuurverandering) op korte termijn. Dus er zal in ieder geval een flinke stroming van ontkenning plaatsvinden. ‘Het is ook maar een mening’, ‘milieudrammers’, ‘politieke propaganda van de tegenpartij (VS)’ en bijv. de F.v.D. stellingname. Men ervaart het als inmenging in de persoonlijke levenssfeer.
Daar komt bij dat er überhaupt grote weerstand is als er offers van burgers gevraagd zouden worden, want in diverse samenlevingen neemt de weerzin tegen de oplopende inkomensverschillen ook toe. Rijk wordt rijker, arm wordt armer. De 26 rijkste personen hebben evenveel geld als de 3.8 miljoen armsten in de wereld. Ook dit is een kwestie van feiten die niet kunnen worden ontkend. Gevreesd wordt dat de kosten bij de armsten, en niet bij de rijksten terecht zullen komen. Of bij de overheid, die ook alleen maar geld van de burgers beheert.
Er kunnen trouwens ook enkele goede gratis maatregelen genomen worden die economisch nauwelijks schade doen, bijv. beperking van de maximale snelheid.
Economische belangen worden vaak als tegenargument gebruikt, maar er kan ook verdiend worden aan de nieuwe technologieën en de mileuprojecten. Alleen: dan moet men omschakelen, en dat kost tijd. Op dit moment wordt het belang voor de economie gezien als tegenhanger van milieumaatregelen.
Het lijkt dus belangrijk om te erkennen dat er grote kosten gemaakt zullen moeten worden, willen we de negatieve ontwikkelingen van het milieu ombuigen. Eerlijkheid is echter wenselijk: de noodzaak om beleid en gedrag te veranderen gaat geld kosten
Het moet m.i. een apart onderwerp worden om die kosten te behandelen
Dus is het volgende aan de orde:
1: Wat zou moeten gebeuren: een masterplan maken, In de praktijk zal dat een inventarisatie worden van veel bestaande en geplande initiatieven
2: Vaststellen hoeveel tijd dat gaat kosten voor het echt helpt
3: Wat kost het en wie gaat dat betalen.
Waar zit het geld? Geld betekent ook macht, dus wie het heeft zal zijn macht gebruiken om zijn geld te beschermen. Er zijn verlichtte rijken, zoals de rijkste man, Bill Gates. Hij gebruikt veel van zijn rijkdom voor goede doelen, ook het milieu, en, curieus, hij wordt nauwelijks armer.
Maar er zijn gelukkig al veel voorbeelden van kleine en grote bedrijven, zelfs van aandeelhouders, die winstmaximalisatie niet meer zien als enige doel. Ze willen gekend worden als een bedrijf dat zijn verantwoordelijkheid draagt. Er is een brede bewustwording bij het bedrijfsleven, hoewel het minst bij de heel grote. In de VS gaat het zelfs positief meespelen in de concurrentiepositie van bedrijven: ‘wie is het duurzaamste?’ Ze eisen wel dat de overheid meedoet.
Boy Slat kon makkelijk miljoenen krijgen voor zijn ‘Ocean Clean’ project om plastic uit de oceaan te vissen. Alleen is er wel meer nodig om echt de oceanen schoon te krijgen, en allereerst moet zijn project ook nog goed gaan werken, want dat doet het nog niet.
Er kan trouwens verdiend worden aan het milieu en aan nieuwe technologieën. Als windmolens winstgevend worden en mensen zelf aandeelhouders kunnen worden, zou de weerstand kunnen afnemen, zoals in Zeeland waar burgers zelf een windmolenpark opzetten, rekening houdend met alle belangen. Er zitten zelfs sensoren op die de molens stilzetten als er een vogel aankomt.
Twee snelheden
De negatieve ontwikkelingen in het milieu, in de eerste paragraaf beschreven, hebben een bepaalde snelheid.
De ontwikkeling van de bewegingen die de problemen willen oplossen ook. Zal de snelheid van de tweede adequaat zijn om op tijd iets aan de klimaatproblemen te doen?
De negatieve ontwikkelingen in natuur en milieu gaan snel, en vaak sluipend. Ze worden soms pas evident als het bijna te laat is.
Tegenkrachten ontwikkelen zich pas goed op langere termijn, omdat het zowel gaat om het ombuigen van denken, als om veranderen van doen.
Deze twee ontwikkelingen hebben dus een andere ontwikkelingssnelheid. Hoe erg is dat? Daarover verschillen de meningen. Curieus is, dat het voor het beleid niet veel uitmaakt. We kunnen -, je kunt niet meer doen dan je kan. Of het genoeg is, zal blijken.
Hoe ga je er zelf mee om.
Wat is de eigen verantwoordelijkheid? Die vraag is de reden dat ik deze notitie schreef.
‘De mens’ is verantwoordelijk voor de klimaat- en natuurveranderingen.
Is de mens daarom ook schuldig?
Ik profiteer (nog) wel.
Ben ik, als mens, schuldig?
Privé-opties
Wat kun je zelf doen? Een greep, je kunt:
- Niet verspillen in het algemeen
- Zuinig zijn met water
- Zuinig zijn met energie, isoleren, zonnepanelen
- Niet vliegen, vakanties in de buurt
- ‘Ontspullen’, geen onnodige aankopen
- Groen maken van je leefomgeving: begroeide gevels, daken met Sedum of gras, tegels weg uit de tuin, droge kuil of greppel(wadi) om overstromingen op te vangen, geen bestrijdingsmiddelen in je tuin, veel variatie van wilde bloemen
- Vegetarisch of veganistisch eten
- Hergebruiken, 2e hands kopen, zelf maken, repareren
- Gebruik van plastic tegengaan, hergebruiken, plastic afval scheiden, zwerfafval verzamelen
- Lid worden van organisaties die natuur- en milieudoelen nastreven, idem politieke partijen
- Geen kinderen meer krijgen
Zelf overleven
Als we persoonlijk door het ijs zakken heeft de wereld niets meer aan ons. Je eigen machteloosheid kan je verlammen. Een somber toekomstperspectief kan je heel angstig en depressief maken. Je moet zelf als individu ook geestelijk overleven in deze tijd.
Mij lijkt het belangrijk om heel bewust de volgende stappen te zetten en de volgende vragen te beantwoorden:
Erken ik in grote lijnen de problemen?
Welke betrokkenheid kies ik voor mezelf, wat is mijn zorg voor mijn omgeving en medemens, welke betrokkenheid wil en kan ik aan, dit rekening houdend met mijn eigen menselijke beperkingen?
Vervolgens sluit ik me af voor al het andere appel, aangepraat schuldgevoel en te heftige informatie. Net als bij oorlogsverhalen: je sluit je af voor dingen waar je persoonlijk niets aan kunt doen. Je helpt niemand als je zelf teveel gaat mede-lijden.
Van passieve ontvanger van informatie ga je een actieve kiezer van informatie worden.
En tenslotte: genieten van het leven en elkaar gelukkig maken.
De wereld heeft positieve energie nodig.
Liebje Hoekendijk 13-5-2019