Kerstmis staat voor de deur. Velen zoeken elkaar, maar dat geldt niet voor iedereen. Behoorlijk wat mensen voelen zich eenzaam, zeker tijdens kerst. In dat daglicht is onderstaand artikel van Harry Woldendorp zeer lezenswaardig. 

Balans tussen verleden en toekomstverwachtingen

Eenzaamheid krijgt betekenis als het beschouwd wordt als iets wat te maken heeft met je eigen leven, met verlangens en met teleurstellingen. Dat is heel persoonlijk. Eenzaamheid heeft te maken met hoop, de balans tussen je verleden en je verwachtingen van de toekomst en van wat een prettig leven is. Hertz: statistisch gezien staat eenzaamheid gelijk aan het roken van vijftien sigaretten per dag.

Gebrek aan verbinding

Eenzaamheid is niet hetzelfde als alleen zijn. Je kunt alleen zijn, maar niet eenzaam en je kunt je in een grote groep begeven en je toch eenzaam voelen. Het gevoel van eenzaamheid komt voort uit een interpretatie van die situatie, die verbonden is je identiteit. Eenzaamheid vloeit voort uit een gebrek aan verbinding. Het kan er kunnen zijn, maar is er niet. De eenzaamheidscrisis is een crisis van verbinding.

Ik en de ander

De relatie tussen ik en de ander is volgens de fenomenologie gebaseerd op het gegeven dat ik er ben omdat er een ‘mede-zijn’ is.  Daarbij zie ik de ander omdat ik me kan inleven. Woorden gericht op samen(werken) zoals plicht, delen en samen zijn sinds de jaren zestig steeds meer teruggedrongen voor individualistische woorden zoals  persoonlijk en speciaal (super).

Effect van lockdown

De lockdown heeft vooral voor jongeren daar grote invloed op. Er ontstaat een gebrek aan de nabijheid van en verbinding met anderen. Als je lange tijd in een wereld functioneert die niet meer goed past bij je identiteit dan is dat een vorm van eenzaamheid. Dan is er minder verbinding met jezelf. En ook met anderen: eenzame mensen voelen minder empathie, eenzame mensen kunnen zich moeilijk in de positie van anderen verplaatsen, eenzame mensen zien hun omgeving als minder vriendelijk en betrouwbaar.

Belang van experimenteren

De beste manier om jezelf te zijn en te blijven is daarom door te experimenteren en te kijken waar je je goed bij voelt. Het gaat om de verbinding tussen identiteit, inzicht en initiatief.

Hoe beperken we eenzaamheid?

Effect van Corona

Eenzaamheid doemt op als één van de grote vraagstukken in onze samenleving. Kern van de maatregelen om corona in te dammen– of het nu gaat om geen handen schudden, anderhalve meter afstand, beperking van bezoek thuis, de sluiting van winkels, het verbieden van evenementen of volledige lockdown – is het zoveel mogelijk terugdringen van directe contacten tussen mensen. Onvermijdelijk om overdracht van het virus te voorkomen. Maar even onvermijdelijk dragen de maatregelen bij aan het (nog verder) isoleren van mensen ten opzichte van elkaar.

Omzien in verscheidenheid

Hoe organiseer je nu in deze context het menselijk contact in een wereld die steeds verder ontrafelt? Daarbij gaat het om de ontwikkeling van praktijken die voor een gemeenschappelijk leven zorgen. Ieders individuele inbreng is gebaseerd op wat in de antropologie bricolage wordt genoemd: eigen (positieve en negatieve) standpunten en pessimistisch of optimistisch naar bepaalde ontwikkelingen kijken. Vaak zie je dat de eigen individuele inbreng tegenstrijdigheden met zich meebrengt (in Nederland geldt vaak dat de ‘ik’ een gelukkig leven kent, maar de ‘wij’ juist een ongelukkig leven). Samenleven moeten we blijkbaar nog steeds leren.

Samenwerkingsvaardigheden

Essentiële sociale vaardigheden zijn goed luisteren, tactvol handelen, het zoeken van overeenkomsten, het managen van verschil van mening. Juist door isolement verliezen mensen het vermogen om met verschillen om te gaan. Mensen die niet kunnen waarnemen wat er om hen heen gebeurt zijn ook niet in staat een effectief gesprek te voeren: ik heb immers al gelijk.

In een complexe samenleving gaat het juist om samenwerkingsvaardigheden. Dat komt ook door de complexiteit van onze samenleving. Hoe complexer een systeem is hoe meer meervoudige, multi-causale verschijnselen zich laten zien. We moeten zelf een verband zien te vinden, door het bij elkaar brengen van verschillende geluiden, meningen, ervaringen en tradities. Boutellier: gemeenschappelijkheid kan verschijnen als emergent effect van meerstemmigheid.

Literatuur bij 

Hertz, N. (2020). De eenzame eeuw. Spectrum

Mazijk, C. van. (2021). De wereld als verschijning. Fenomenologie en de twintigste eeuw. Boom

Slob, M. (2020). De lege hemel. Over eenzaamheid. Ambo Anthos

Woldendorp, H., H. de Groot, T. Woldendorp en C. Boven. (2022). Zie je big picture. Transformeer succesvol!. Uitgeverij SWP.

Boutellier, H. (2021). Het nieuwe Westen. De identitaire strijd om de sociale verbeelding. Van Gennep

Sennett, R. (2016). Samen. Een pleidooi voor samenwerken en solidariteit.  Meulenhoff