Vaardigheden bij deelname aan een moreel, politiek of wetenschappelijk beraad (discours), waar het niet alleen gaat om het eigen gelijk maar ook om de standpunten en argumenten van anderen, zijn onder meer:
– ontzag voor de waarden (veiligheid, vrijheid, rechtvaardigheid, vertrouwen, welzijn, autonomie, enzovoort)
– realiteitszin (weinig vervreemding en afweer, niet te hoge of te lage verwachtingen hebben; rationeel denken)
– communicatievermogen (waarbij luisteren net zo belangrijk is als praten, opbouwend zijn, openheid, in waarde laten, niet invullen voor de ander, helder zijn, doorvragen) – altruïsme (luisteren naar de noden en wensen van anderen; behulpzaam zijn)
– multidisciplinair denkvermogen (oog voor alle belangen die spelen – juridisch, medisch, psychologisch, economisch, maatschappelijk en cultureel)
– empathisch vermogen (medegevoel; zich in anderen kunnen verplaatsen)
– kritisch denkvermogen (vermijden van irrationeel denken en vooroordelen; zorg voor fact finding)
– reflectievermogen (zelfkennis en mensenkennis met al onze zwakke en sterke kanten)
– mededogen (zachtmoedig zijn voor menselijke tekorten) – ontwikkeling gedragsvaardigheden (naast communicatie onder meer proactiviteit, conflictbeheersing, probleemoplossend vermogen, ambidexter gedrag)
– alpartijdigheid (uitstel eigen oordeel; iedere partij betrekken zonder anderen uit te sluiten of te bevoordelen)
– weerbaarheid (o.a. moed, verzet, incasserings- en doorzettingsvermogen; pijn verdragen)
– verantwoordelijkheidsbesef (betrokkenheid; zelf een bijdrage willen leveren)
– transparantie of toetsbereidheid van het eigen optreden (openheid; ontvankelijk zijn voor kritiek).
Met deze interactieve vaardigheden komt de taal der waarden sterk tot ontwikkeling door vormende en leerzame dialogen om tot verantwoorde beeld- en besluitvormingsprocessen over morele en existentiële zaken te komen. Wie denkt ‘dat doe ik wel even’, begrijpt misschien wel de theorie, maar zal zich in de praktische uitvoering nog makkelijk kunnen vergalopperen. Het aureool van de wijze man of vrouw, die kennis van zaken heeft, goed is geïnformeerd, scherp luistert, snel doorheeft met wie ze van doen heeft, met routine lastigheden pareert, boven de partijen staat en met knappe oplossingen komt, is slechts aan weinigen voorbehouden. In wezen zijn de sprachethische richtlijnen stuk voor stuk competenties die van deelnemers bij complexe besluitvormingsprocessen worden gevraagd om in teamverband optimaal te participeren bij het ontwarren van ingewikkelde zaken en het zoeken naar oplossingen of verbeteringen
Egoïstisch en machtslust
Hiermee wordt het contrast met het functioneren op het egoïstisch niveau in de individueel-instrumentale fase 2 des te opvallender, wanneer we te maken hebben met machtslustige, manipulatieve, arrogante en meedogenloze personen. Heersers hebben lak aan waarden, wetten, waarheid, wensen en vaardigheden van mensen. Zij zijn de absolute tegenpool van wat beschaving heet. Zij bepalen het onderwerp, eisen alle tijd en ruimte voor zichzelf op, luisteren niet, vallen anderen voortdurend in de rede, personen worden genegeerd, verwijten hen van alles, komen beloftes niet na, willen hun gelijk afdwingen, herhalen jouw woorden als de zijne, leggen anderen woorden in de mond die niet zijn gezegd, ontwijken kritische vragen of gaan direct in de tegenaanval, ontkennen gemaakte fouten of wat ze eerder zelf hebben gezegd, eisen alle loyaliteit en dat allemaal buiten de onzin en leugens die als absolute waarheden zelfs openlijk verkondigd worden. Ze gebruiken de wetenschap, wet en de religie als het hen uitkomt, zo niet dan wordt het van tafel geveegd.
Roddel en inbreuk op privacy
Achter je rug staat het bol van de intriges als roddel, inbreuk op privacy om informatie te verkrijgen, lobby’s, omkoping, dreigementen, valse getuigenissen kongsi’s om hun wil anderen op te leggen. Van dit soort lui moet je met de nodige terughoudendheid gunsten of bijval accepteren, want die worden spoedig gevolgd door stevige claims. De allerlaagste middelen worden aldus ingezet om financiële winst of eigen gelijk te behalen en de ander te beschadigen. Anderen zijn niets in hun ogen en hebben niets met jou op. Alleen zijzelf zijn geweldig. Als zij maar winnen en de ander vernietigd wordt.
Tragisch-komisch
Het is tragisch-komisch dat zulke ego’s met een hoge positie en vorstelijk inkomen, waaraan veel ellende kleeft met wie ze ook van doen hebben, met dergelijke dirty tricks nog indruk weten te maken. Geen wonder dat mensen op die manier het vertrouwen in bestuur en politiek kunnen verliezen, omdat het niets met ethiek en democratie van doen heeft. Een andere wereld die een eerlijk, integer, fatsoenlijk en rechtvaardig mens in zijn nobel streven gaarne verre van zich houdt doch zeker alert moet zijn op die slinkse streken om weerbaar te zijn tegen de pijlen die op hem en een gezond systeem worden afgeschoten.
Dit zijn twee fragmenten uit het boek Taal der waarden. Over barbarij en bildung. Dat is geschreven door Jacques Soonius. Hij kijkt in Taal der waarden terug op zijn ervaring als psycholoog (polikliniek van het psychiatrisch ziekenhuis Endegeest) en docent/trainer van studenten en professionals (o.a. LUMC en Inholland).
In dit sociaalfilosofisch werk over levenskunst (ars vitae) veel aandacht voor klassieke wijsheden, een betere verhouding tussen het cognitieve en het emotieve, psychologische experimenten, modern geluksonderzoek en een breed scala aan intrapsychische en psychosociale vaardigheden die het welzijn en de weerbaarheid tegen misstanden vergroten.
Geïnteresseerd in zijn boek? Klik hier om Taal der Waarden te bestellen bij Uitgeverij SWP.