Het is honderd jaar geleden dat in Egypte het graf van Toetanchamon is ontdekt. Dat was een bijzonder gebeuren want ze keken in een kamer van meer dan 3500 jaar geleden. En daar lag het lichaam, de mummie van de farao die meteen de beroemdste farao uit de geschiedenis werd. De andere farao’s zijn we vergeten, hebben minder indruk gemaakt, maar deze kent nu bijna iedereen. Misschien is hij nog wel bekender dan de grootste keizer, tsaar of koning uit de hele geschiedenis, beroemder dan Cyrus van Perzië, keizer Augustus, Karel de Grote, Koning Lodewijk IV, Catharina de Grote, Tsaar Peter van Rusland en vele anderen. Koningen en keizers kiezen we niet. Die hebben niets met democratie te maken, die zijn er, die krijgen we, zo maar omdat ze nodig zijn. Als ze niet meer nodig zijn, doen we ze weg. De meesten zijn allemaal al lang dood en vergeten, maar Toetanchamon is er nog en ligt opgebaard in Egypte. Daarom is hij de bekendste, de beroemdste. Maar hij is ook de meest gehandicapte en misvormde koning en farao. Misschien is hij daardoor juist de meest geschikte super-vorst die wij als mensen nodig hadden en hebben.
Zijn vader was de revolutionaire Achnaton die alle goden en godinnen afschafte en verkondigde dat er slechts één God bestond, Aton, en dat hij farao Achnaton zijn profeet was of goddelijke zoon. Dat is niet niks als je bij zo’n vader geboren wordt want je kunt zijn opvolger worden. En dat gebeurde ook. Toen Toetanchamon negen jaar was, stierf zijn vader en werd hij de farao, de echte farao die Egypte en de wereld nodig hadden. Zijn moeder was naar alle waarschijnlijkheid zijn zus, een dochter van Achnaton.
Toetanchamon had een incestueuze afkomst. Hij had een gespleten gehemelte, een klompvoet, een platvoet met slechts een paar tenen en bovendien een abnormale kromming van de wervelkolom. Hij kon vermoedelijk amper of slecht lopen. In zijn graf zijn 130 wandelstokken gevonden. Ook leed hij aan epilepsie, had een overbeet wat een niet aantrekkelijk gezicht betekende en het is niet uitgesloten dat hij verstandelijk wat gehandicapt was. Dit is dan de beroemde farao, de misvormde vorst en superkoning van onze wereld. Hij werd op zijn negende farao en voor zijn negentiende overleed hij, jong, symbool van jeugd en jeugdigheid dat geheel past bij onze wereld waar jonge, onervaren en alles wetende mensenkinderen volgens de media het aanzien van onze wereld bepalen.
Wanneer ik zoek naar een diepere betekenis denk ik dat hij misschien juist de farao, de koning en keizer is die we nodig hebben, die het beste bij ons past. Wat we als het hoogste, machtigste, grootste en rijkste voorstellen, dat is hij, Toetanchamon, farao van een imposant Egypte. Dat maakt deze farao ons glashelder duidelijk, en tegelijk zien we en wordt ons aangetoond dat het niet waar is, dat de machtigste onmachtig is, de onaantastbare buitengewoon afhankelijk en de rijke vorst behoorlijk arm en gebrekkig. En dan denk ik aan vele eeuwen christelijke cultuur waar we bijna tweeduizend jaar lang een tot bloedens toe stukgeslagen en gegeselde naakte man als God hebben afgebeeld die een kruisdood kreeg, die we vereerd en verheerlijkt hebben, waarvoor we hebben geknield en gebeden, die in duizenden en miljoenen kerken en kathedralen aan zijn kruis is afgebeeld en nageschilderd, en dat dit ook ten diepste weergeeft waar het uiteindelijk om gaat, namelijk dat wat wij hoog in onze bol hebben een keerzijde heeft die we nodig hebben.
We zijn de slimste en meest invloedrijke wezens op deze wereld en zijn tot veel dingen in staat, juist omdat we farao’s, koningen of keizers hebben die het tegenovergestelde uitdrukken door dood, zwak of misvormd te zijn. We voelen ons goden juist doordat we een uitgeputte en dode God aan het kruis hebben. Kracht en sterkte hebben zwakheid nodig, rijkdom kan niet zonder armoede en orde kan niet bestaan zonder wanorde en chaos. Altijd hebben we afbeeldingen en rituelen nodig, die ons bewust maar vaker onbewust voorhouden dat tegenstellingen bij elkaar horen. We weten ons het middelpunt van de kosmos juist doordat we op een kwetsbare planeet wonen die het niet zo lang met ons volhoudt. We kijken hoopvol naar de toekomst doordat er al eeuwen lang in kerken en kathedralen afbeeldingen zijn van een wanhopige ter dood veroordeelde die gekruisigd is. Tegenstellingen kunnen niet zonder elkaar. Het goede kan niet zonder het kwade, het eerlijke niet zonder het oneerlijke, gezondheid niet zonder ziekte. We vieren het feest van het licht op de donkerste en kortste dagen van het jaar. We hebben ze nodig de tegenstellingen, want daardoor weten we dat we bestaan, ja, daardoor bestaan we. Dankjewel Toetanchamon.
Piet Winkelaar
december 2022