In het bijzonder informatieve boek uit 2019, Het Lichaam, beschrijft Bill Bryson hoe wij mensen in elkaar steken. Hij noemt zijn boek een reisgids en probeert zo alle delen van het menselijk lichaam in kaart te brengen. Het Paradoxale is, zo schrijft hij, dat we allemaal heel verschillend zijn en toch in genetisch opzicht vrijwel gelijk. Dat blijkt o.a. uit het DNA waarvan er een meter in elke cel van je lichaam zit. Als je al het DNA in je lichaam in een enkele dunne streng zou uitleggen kom je tot een lengte van 16 miljard kilometer, voldoende om daarmee buiten ons zonnestelsel te komen.
Interessant is, vooral nu, dat vermeld wordt dat een groot deel (zeker meer dan 60%) van alle infectie- en besmettingsziekten van dieren afkomstig is, zoönotisch genoemd. ‘Melaatsheid, de pest, tuberculose, tyfus, difterie, pokken, mazelen en griep zijn allemaal van geiten, varkens, koeien op ons overgesprongen.’ (blz. 333) Hoe dat mogelijk is of hoe dat gebeurt blijft onduidelijk, maar dat zoiets uit de hand kan lopen schetst Bryson met de geschiedenis van de pokken. Volgens hem de meest verwoestende ziekte in de geschiedenis omdat er alleen al in de twintigste eeuw vijfhonderd miljoen doden door vielen.
Twee typen ziekten vragen volgens Bryson tegenwoordig veel aandacht, namelijk erfelijke ziekten en mismatchziekten die door een verkeerde leefwijze veroorzaakt zijn. Maar het grootste gevaar voor algemene gezondheid vormt griep. Die is gevaarlijker dan de meeste mensen beseffen omdat er elk jaar veel mensen aan overlijden (In de V.S jaarlijks 40.000, in Nederland gemiddeld 7000 per jaar), maar ook en vooral omdat een griepvirus heel snel evolueert en dat maakt de ziekte extra gevaarlijk. Ieder mensen draagt gemiddeld zo’n 180 verschillende soorten virussen in zich. Virussen vormen een instabiele factor en blijken moeilijk onder controle te houden.
Tot zover Bryson, die zijn boek schreef voordat het coronavirus een pandemie veroorzaakte. Maar wat blijft hangen is dat griep voor een groot deel afkomstig is van dieren en vaak zoönotisch genoemd wordt. En hoewel onduidelijk is hoe dan precies, kan het zijn dat het met onze voeding te maken heeft aangezien veel infectie- en besmettingsziekten via ons eten en drinken ons lichaam binnenkomen en het coronavirus op de Wuhan markt in China is ontstaan waar wilde en exotische dieren als voedsel verhandeld werden. En wat te denken van Q-koorts, varkenspest en vogelgriep waarbij duizenden kippen geruimd worden. Als niet-deskundigen weten we daar weinig of niets van maar onwillekeurig ga je verbanden leggen en weet je dat Nederland een hoogstaande en grootschalige veehouderij heeft met miljoenen varkens, koeien en geiten. Ook kippen en nertsen zijn er in grote getallen aanwezig. Daarmee staat Nederland hoog op de wereldranglijst.
Nu is het zo, dat ook mensen hier ruimschoots aanwezig zijn. We leven misschien wel in het dichtstbevolkte land van Europa, 17 miljoen inwoners op een klein stukje land. Gelukkig is het hier allemaal netjes en goed georganiseerd. De hygiëne en de gezondheidszorg zijn van het allerhoogste niveau en met zoveel miljoen inwoners is de politiek, vergeleken met veel andere landen, uitermate stabiel. We hebben al jaren dezelfde minister-president.
Zoveel mensen en dieren op een kluitje vraagt extra maatregelen en die zijn hier dan ook genomen. Ik vermoed dat nergens ter wereld, zoveel koeien, varkens en geiten beter verzorgd worden dan in Nederland waar zelfs in het parlement een dierenpartij is die het dierenwelzijn bewaakt. Maar toch. Heel veel mensen en heel veel dieren in een kleine ruimte bij elkaar kan gemakkelijk explosief worden. Wat dat betreft leven we qua potentie in een van de gevaarlijkste gebieden ter wereld. En, dat zullen we moeten erkennen, zoönotische ziekten komen niet van dieren maar van mensen.
Mensen kunnen gepikeerd raken en krijgen ruzie, kippen gaan pikken en vechten en varkens verliezen hun verstand. Maar de afzonderlijke mensen en dieren zijn nog wel in de hand te houden, maar als het om grote groepen en grote aantallen gaat, wordt het moeilijk. Dan lijkt het de natuur te zijn die handelt en ingrijpt en met een virus de orde wil herstellen om zo een te grote aanwezigheid in te dammen. Dat is een sprookje, geen exacte wetenschap. Maar sprookjes zijn er om ons wat te leren of soms te waarschuwen.
Ik denk graag aan opperhoofd Seattle (Si’ahl 1780-1866) van de Duwamish indianen die aan de Amerikanen vertelde dat we een deel van de aarde zijn en de aarde een deel van ons. Wat is de mens zonder de dieren, vroeg hij. Als de dieren weg zijn, zal de mens sterven, want wat er gebeurt met de dieren, gebeurt spoedig met de mensen. Alle dingen hangen samen. Wat er met de aarde gebeurt, gebeurt met de kinderen van de aarde. Leer uw kinderen eerbied voor de aarde en eerbied voor de dieren. Bewaak hun getal, zou hij nu zeggen, bewaak ook uw eigen getal, want teveel dieren en teveel mensen overschrijden grenzen die de natuur moet corrigeren. Teveel is teveel.
Mei 2020
Piet Winkelaar