Het is opvallend dat rust en leegte geen enthousiasme oproepen bij het ouder worden, maar eerder een signaal zijn dat we niet verbonden zijn met de dynamiek van de maatschappij. De piramide van Maslow dwingt steeds meer de vraag ‘en nu?’ op:
De onderstaande twee niveaus zijn min of meer geregeld. Het problematiseren begint al een beetje bij de invulling van de sociale behoefte en het krijgen van erkenning. Het inrichten van zelfontplooiing leidt tot de vraag waar de zin van ons leven ligt. Betekenisgeving is verbonden met interpretatie. Die interpretatie doe jezelf; betekenissen worden daardoor bepaald door persoonlijke ervaringen. Leegte is handig om daar bij stil te kunnen staan.
Als we denken het druk te hebben komen we eigenlijk los te staan van de dingen waar we mee bezig zijn, omdat we bij het bezig zijn alweer nadenken over de volgende activiteiten op onze bezigheidslijst.
Een element daarbij is tot een herinterpretatie van het bestaande te komen en open te staan voor de mogelijkheid van nieuwe ervaringen. Zo worden verleden, heden en toekomst verbonden. Het blijkt lastig om in het heden te staan. Ons leven vullen we in op de inschatting van wat komt en met een herinnering aan wat was. Het heden is daarmee enigszins onderbedeeld.
Het gaat om zicht te krijgen op een gewenste toekomst vanuit het heden met inachtneming van de eigen ervaringen uit het verleden. In de (huidige) Griekse opvatting komt de toekomst van achteren. Hermsen: wat er voor je ligt en waar je naar kijkt, is niets anders dan het verleden, dat hoe langer het voorbij is, des te verder weg ligt en daarom steeds vager en mistiger wordt.
Hoe dichter je bij jezelf blijft tijdens een veranderende context, hoe beter je ermee kunt omgaan. Veranderingen gaat het niet om die verandering op zich maar om ruimte te creëren om eigen keuzes te maken. Nieuwsgierigheid biedt jou een hulpmiddel bij de vele veranderingen. Juist in het vervelen ontstaat ruimte voor verbinding tussen verleden en toekomst die de mogelijkheid voor nieuwe inzichten biedt.
Harry Woldendorp (november 2022)
Literatuur bij dit artikel
Dijk, M. van. (2021). Het wonder van betekenis. Op zoek naar geluk en wijsheid met Paul van Tongeren. Amsterdam: Boom
Hermsen, J.J. (2009). Stil de tijd. Pleidooi voor een langzame toekomst. Amsterdam; De Arbeiderspers
Woldendorp, H., H. de Groot, T. Woldendorp en C. Boven. (2022). Zie je Big Picture. Transformeer succesvol! Amsterdam: Uitgeverij SWP