Bij ethiek draait het om intellectueel alsmede emotioneel inzicht in waarden om ze werkelijk te begrijpen en de wil te hebben om ze daadwerkelijk in ons gedrag en al onze contacten vorm te geven. De impact van ouders en leermeesters op onze vorming is daarbij niet te onderschatten. Vaak realiseren we ons pas achteraf wat hun inzet is geweest bij het bevorderen van onze ontwikkeling en levensvreugde, iets waarvoor we hen elke dag zeer dankbaar kunnen zijn.
Geprezen eigenschappen van onze morele helden of zorgtypen kunnen zijn: standvastigheid, warm-vertrouwdheid (agreeableness), eerlijkheid, rechtvaardigheid, principieel zijn, toewijding, empathie, rationaliteit, gewetensvolheid (conscientiousness), zelfvertrouwen, zelfopoffering, altruïsme, kracht, moed, zorgzaamheid, openheid en oprechtheid (Walker, 2004). Goed doen kan blijkbaar op vele manieren. Aristoteles had het in navolging van Plato en Cicero reeds over de grote deugden moed, verstandigheid, gematigdheid (het juiste midden) en rechtvaardigheid (Ethica Nicomachea). Ook had hij het over vrijgevigheid, zachtmoedigheid en vriendelijkheid, terwijl hij nog niets kon weten van naastenliefde (caritas) wat later door Christus en navolgers werd gebracht. Natuurlijk is niemand zonder fouten. Het is perfect om niet perfect te zijn. Maar wat is het heerlijk als mensen in je directe omgeving opkomen voor rechtvaardigheid, met humor en lef taboes doorbreken, zich niet zomaar laten omverblazen, blij worden als jij succes hebt, letten op ieders veiligheid, je eerlijk de waarheid vertellen en zich verre houden van intriges, roddel, slinkse methoden, kliekvorming, leugens en zo meer. De kracht van de morele attitude bij zulke animators spat ervan af, wat veel respect verdient (moreel gezag) wanneer zij daarbij veel druk en gevaren weten te weerstaan. Zij inspireren ons om écht voor waarden te staan en deze ook aan anderen door te geven in plaats van de schouders ervoor op te halen, omdat het toch overal een morele pokkenzooi is. Wellicht ligt hier wel het geheim van het ‘verborgen curriculum’ in het onderwijs, dat verder zo eenzijdig gericht is op kennistoetsen. De docent die informeel en impliciet bepaalde waarden via zijn gedrag overdraagt, kan juist daarmee een lichtend voorbeeld zijn voor studenten waar ze hun hele leven iets aan zullen hebben.
Het imiteren van onze morele helden is evenwel niet eenvoudig. ‘Kennis is het gemakkelijkst te bevorderen in workshops, gedrag het moeilijkst.’ (Karssing, 2010) Met de waarden eenmaal in het vizier moet je alsnog heel wat moeite doen om je de bijbehorende vaardigheden eigen te maken. Dat wordt nog lastiger wanneer tegengestelde krachten aan het werk zijn, in jezelf of in je omgeving. De psychologie van de zelfvervolmaking, ofwel het proces naar volwassenwording, maakt ons niet alleen bewust van de edelste motieven voor het handelen, maar ook van de vele intrapsychische en interpersoonlijke vaardigheden die daarbij nodig zijn. Vaardigheden die nodig zijn om goed samenleven te bevorderen of draaglijk te houden (blz 126-127).
Dit is een fragment uit het boek Taal der waarden. Over barbarij en bildung. Dat is geschreven door Jacques Soonius. Hij kijkt in Taal der waarden terug op zijn ervaring als psycholoog (polikliniek van het psychiatrisch ziekenhuis Endegeest) en docent/trainer van studenten en professionals (o.a. LUMC en Inholland).
In dit sociaalfilosofisch werk over levenskunst (ars vitae) veel aandacht voor klassieke wijsheden, een betere verhouding tussen het cognitieve en het emotieve, psychologische experimenten, modern geluksonderzoek en een breed scala aan intrapsychische en psychosociale vaardigheden die het welzijn en de weerbaarheid tegen misstanden vergroten.
Geïnteresseerd in zijn boek? Klik hier om Taal der Waarden te bestellen bij Uitgeverij SWP.