De oude Egyptenaren hechtten veel belang aan getallen en waren actief in de wiskunde. De overlevering meldt dat Pythagoras ruim twintig jaar in Egypte heeft gewoond en later door de Grieken als hun wiskundige held werd beschouwd, bij ons bekend van de stelling van Pythagoras. De Egyptenaren beschouwden het cijfer drie als verbindend en heel (heilig) makend. De 1 en de 2 vertegenwoordigen meestal dit en dat, twee dingen, tegenstellingen waarmee de natuur zich presenteert zoals dag en nacht, warm en koud, man en vrouw. Het getal 3 verbindt 1 en 2, verenigt en transcendeert beide in een nieuwe eenheid, 3.
In een van de Egyptische scheppingsverhalen vormen het oerwater (Noen) en de hemel (Atoem) 1 en 2 die zich verenigen en de aardheuvel (3) voortbrengen en samen een nieuwe goddelijke eenheid vormen. In veel van hun godenverhalen vormen goden en godinnen een drie-eenheid of drievuldigheid zoals Amon, Ra en Pta, maar ook Isis, Osiris en Horus als de oermoeder, de stamvader en hun zoon als de vertegenwoordiger van Osiris op aarde. Met die drie-eenheid wordt de volheid en de volledigheid bereikt. Vader-moeder-kind, zagen ze als een natuurlijk voorbeeld daarvan.
Natuurverschijnselen, goden en godinnen en hun verhalen vormden voor de Egyptenaren een belangrijke richtlijn voor hun gedrag want zij spiegelden zich erin. De 3 is een heilig getal. De geboortedag van de zon (midwinter) duurt in hun waarneming drie dagen. Het ochtendgloren en de avondschemering zijn heilige momenten want ze verenigen dag en nacht, licht en donker. Overal speelde het getal drie, een derde instantie, in hun samenleving een belangrijke rol want daarmee werd geprobeerd tegenstellingen met elkaar te verzoenen en conflicten tegen te gaan. De 3 maakt veel dualisme ongedaan, weet polariteiten te verzoenen en te overbruggen. Antropologen spreken dan meer over een duale samenleving in plaats van een dualistische maatschappij zoals de onze, waar tegenstellingen het leefklimaat bepalen. In een duale wereld worden andere gedragingen, andere opvattingen, tegendraadse opstellingen en andere tegenstellingen meer geduld en minder bestreden of ontkend. In het oude Egypte zorgde daar het getal drie voor.
Het latere christendom lijkt wat betreft het godsbegrip duidelijk beïnvloed door het Egyptische gedachtegoed want het kent ook een goddelijke drie-eenheid in vader, zoon en heilige geest (waarbij de geest vaak werd afgebeeld als een duif, in de oudheid symbool van de moedergodin, verwijzend naar het vrouwelijke beginsel). De Middeleeuwer Bonaventura schreef nog dat de mens ook uit drie delen bestond, namelijk uit verstand, lichaam en geest. Daarmee enigszins doelend op de goddelijke drie-eenheid want de mens is geschapen naar gods beeld en gelijkenis. Maar in het christendom en in onze Westerse cultuur gaan we er sinds lange tijd vanuit een (onsterfelijke) ziel en een (sterfelijk) lichaam te hebben, dat we uit twee delen bestaan die zich enigszins onverdraagzaam tot elkaar verhouden. Je bent sterfelijk of je bent het niet. Zo’n tweedeling, later versterkt door een rationeel en een niet-rationeel denkkader, zorgt ervoor dat wij veel dingen in de wereld dualistisch benaderen. Dat betekent òf dit òf dat, en niet èn – èn.
Op veel gebieden zien we in de huidige maatschappij tegenstellingen toenemen. De pandemie rond Corona werkt daar aan mee. Mensen komen meer tegenover elkaar dan naast elkaar te staan, het gaat vaak om jongeren òf ouderen, migranten òf autochtonen, werkenden òf werklozen. Rijken worden rijker, armen, zieken en gebrekkigen worden nog armer en gebrekkiger, de kloof tussen rekkelijken en preciezen groeit (net als tijdens de Reformatie), overheidsdienaren worden aangevallen en we mopperen en klagen terwijl we in een van de rijkste landen ter wereld leven. Onverdraagzaamheid neemt toe. In zulke situaties zouden we het getal drie uit het oude Egypte nodig hebben. Misschien moeten we op zoek naar nieuwe drie-eenheden die de tegenstellingen dulden, accepteren en verenigen en niet bestrijden of uit de weg willen ruimen. Het zou mooi zijn als Amerika een president krijgt die èn democraat èn republikein was en zo een nieuwe drie-eenheid vormt.
oktober 2020
Piet Winkelaar