Superieur weten – en ieder weten is superioriteit – wordt slechts aan hem geschonken die de inspirerende storm op de weg van het zijn heeft ervaren, die de verschrikking van de tweede weg naar de afgrond van het niets niet vreemd is gebleven en die toch de derde weg, die van de schijn, als voortdurende noodzaak heeft aanvaard.
Martin Heidegger[1]
Ik betwijfel alles, behalve de kracht van suggestie.
Henry Miller[2]
Pornografie en de seksualiteitsbeleving waarvan de pornografie een uitdrukking is, heten niet langer taboe te zijn. Dit is in het Westen al zo’n veertig jaar het geval. In de uitvoerige studie uit 1978 van het Franse schrijversduo Marie-Françoise Hans en Gilles Lapouge over deze nieuwe status van porno is naar hun mening met de verandering van de waardering van porno ook de seksualiteit van status veranderd.[3]. Seks is niet langer een geheimzinnige of koortsachtige bezigheid, iets zondigs of schandelijks, maar een bezigheid van vrije, zuivere lichamen, iets onschuldigs. Juist door de hygiënische, openlijke en van alle verbeeldingskracht ontdane beoefening verliest 
de seksualiteit in hun ogen alle kleur en spreken zij van het grote vreugdeloze feest van de pornografie.
Deze stelling heeft na alle jaren niets aan actualiteit ingeboet. Seks beheerst op talloze manieren het publieke domein en wordt gepropageerd via reclameborden, TV-programma’s, magazines, films, erotische shows, seksbeurzen en andere attracties. De mentaliteitsverandering ten gunste van de pornografie wordt in de recente literatuur mooi verwoord door Zadie Smith, die in haar boek Over schoonheid de 57-jarige hoofdfiguur Howard seksueel uitgedaagd laat worden door de negentienjarige dochter Victoria van zijn tegenspeler in het boek. Uiteraard gaat de uitdaging ook per e-mail.
Hij opende al haar bijlagen en beleefde een wellustige week vol forse erecties achter zijn bureau, bonte visioenen waarin hij haar liet doen wat ze gevraagd had te mogen doen. Ik kruip onder je bureau. Doe mijn mond open. Pijp je. Pijp je. Pijp je. Wat zijn die woorden geil! Howard, die zelf vrijwel geen ervaring met pornografie had – hij had een bijdrage geleverd aan een boek dat het veroordeelde – ging helemaal op in deze moderne seks: hard, glanzend, vochtvrij en gewelddadig. Het paste bij zijn stemming. Twintig jaar geleden had het misschien zijn afkeer gewekt, maar nu niet. Victoria stuurde hem afbeeldingen van openingen en spleetjes die gewoon op hem wachten, zonder gepraat, zonder discussies, zonder botsende persoonlijkheden en zonder het gevoel dat er moeilijkheden van zouden komen.[4]
Toch is ook de nieuwe seksualiteitsbeleving en daarmee de kijk op pornografie niet onverdeeld positief, maar kent zijn voors en tegens waarmee de discussie over de status van de pornografie zich ook heden ten dage voortzet. Als het niet op woorden of fantasie, maar op daden aankomt blokkeert Howard en is niet tot seks in staat. Victoria wil hem verleiden en doet dat op een manier die tekenend is voor het vreugdeloze feest van de pornografie. Ze heeft een afspraak met Howard in een hotel.
En daar was het, daar was zíj. De draaideur spuwde haar uit, aantrekkelijk als altijd in een hooggesloten felgele jas met grote, kinderlijke vierkante knopen van hoorn. Ze spraken nauwelijks. Howard ging naar de balie om de sleutel te halen.[5]
Aangekomen in de kamer begint de verleidingsscène.
Ze liet haar gele jas op de vloer vallen. Daar stond ze in al haar jeugdige glorie in het stoffige licht. Korset, panty’s, G-string, jaretelles… niet één treurig detail was vergeten.[6]
De verleiding verloopt niet soepel. De sfeer wordt verstoord door een schoonmaakster, die uit de badkamer komt lopen. Victoria probeert de sfeer te herstellen en benadert Howard erotisch.
Ze drukte haar lichaam tegen het zijne en duwde haar dijbeen zachtjes in zijn ballen. Howard kwam nu met een afgesleten zinnetje dat perfect paste bij de jas, het korset, de jaretelles en de muiltjes met pluizige pompons erop die Victoria in haar schooltas had meegebracht.
‘Het spijt me, ik kan dit niet!’[7]
Wat is hier aan de hand? Waarom blokkeert de hoofdfiguur uit de roman op dit moment, terwijl het in een eerdere scène in het boek wèl tot seks is gekomen? Wanneer Howard bij de begrafenis van haar moeder bij toeval in de slaapkamer van Victoria terecht komt, wil zij zich door hem laten troosten èn laten neuken.
Ze trok hem op het bed. Voor hij had kunnen overwegen haar truitje uit te trekken had ze die klus al voor hem geklaard. En toen kwam er meer van dat gespin en gekreun, hoewel zijn handen haar borsten nog niet hadden bereikt en hij nu aan de andere kant van het bed aan het worstelen was om met zijn ene schoen de andere uit te trappen. Hij kwam iets omhoog zodat hij zijn arm beter kon buigen om bij de onwillige schoen te komen. Op het bed leek ze zonder hem door te gaan, nerveus kronkelend en haar vingers door haar korte dreadlocks halend op de manier waarop je veel langer en blonder haar door de war zou kunnen maken.
‘O, Howard,’ zei ze.
‘Ja, minuutje,’ zei Howard. ‘Dat is beter.’ Hij keerde zich naar haar terug met visioenen waarin hij haar naar zich toe trok en op een wat kalmere manier die prachtige mond kuste, en dan zijn handen over haar bovenlichaam liet gaan, haar schouders, haar armen, haar vlezige billen omhelsde en dat hele prachtige schepsel tegen zich aan trok.[8]
De dromen van de oudere man stroken niet helemaal met de werkelijkheid van het jongere meisje dat zich zelf actief in het brandpunt van zijn lusten wil plaatsen. Het initiatief in de seks wordt genomen door het meisje en de man krijgt een volgende rol toebedeeld.
Maar zij had zich al op haar buik gedraaid, haar hoofd tegen het bed aangedrukt alsof een onzichtbare hand haar vasthield om haar te verstikken, benen gespreid, broekje uit, haar handen aan weerszijden van haar billen, ze uit elkaar trekkend. Het roze knoopje in het midden stelde Howard voor een dilemma. Ze bedoelde toch niet – of wel? Was dat tegenwoordig in de mode? Howard trok zijn broek uit, zijn erectie verslapte een beetje. ‘Neuk me,’ zei Victoria, een keer, en toen nog eens, en nog eens. Beneden hoorde Howard het getintel en geroezemoes van de koffietafel voor de dode moeder van het meisje. Hij greep naar zijn voorhoofd en knielde achter haar. Bij de geringste aanraking begon ze te jammeren en leek ze te sidderen van preorgastische passie, en toch was ze, zoals Howard bij zijn tweede poging ontdekte, volkomen droog. Een seconde later had ze over haar hand gelikt en die naar achteren gebracht. Hiermee wreef ze woest over zichzelf, en over Howard. Gehoorzaam kwam zijn erectie terug.
‘Stop hem ín me,’ zei Victoria, ‘neuk me. Stop hem in me tot aan de wortel.’[9]
In deze sla
apkamerscène is allerminst sprake van de harde, glanzende, vochtvrije en gewelddadige seks, waarvan Howard droomt bij de e-mail die Victoria hem later toe zal sturen. De kleren gaan niet makkelijk uit, de seks vindt plaats vlak na een begrafenis en tijdens de koffietafel waarvan de geluiden nog doordringen in het slaapkamervertrek. Anders dan in het hotel is Victoria hier wèl op eigen terrein en verleidt zij de oudere man op een Lolita-achtige manier. De auteur verwijst nadrukkelijk naar d
e gelijkenissen tussen deze scène en de roman Lolita van Nabokov.[10]. In de meer pornografische context van het hotel, waarin Victoria haar verleidingskunsten uit de kast haalt – op een nogal onbeholpen wijze, let op de schooltas waarin zij de seksattributen vervoert – lukt het niet tot seks te komen. Wordt hiermee op subtiele wijze een verschil aangegeven tussen erotiek en pornografie? Erotiek als uitdrukking van reële, intermenselijke relaties en pornografie als onmogelijk verlangen naar de gladde, rimpelloze seks van het ritsloze nummer, om met Erica Jong te spreken?[11]. De auteur geeft de pornografie een duidelijke plaats in de roman. Maar sneuvelt de pornografie misschien toch wat te gemakkelijk op het slagveld van de seksen doordat Victoria hiervan zo’n onervaren en kinderlijke invulling geeft?
Aan het vreugdeloze feest van de pornografie kan tegenwoordig op tal van manieren worden deelgenomen, vooral via de homevideo en internet. Deelname aan of bekendheid met enige vorm van porno is zelfs een nieuwe norm. Wie kent niet de beelden van lichamen die zonder al te veel woorden met elkaar paren? Beelden van mensen die geil worden of dit al waren voordat de film hun seksactiviteiten registreerde. Ze neuken, komen klaar en deze activiteit wordt gevisualiseerd door het spuiten van het sperma van de man op het gezicht, borsten, buik of billen van de vrouw. Als het goed is ontvangt de vrouw deze zaadlozing met een verzaligde uitdrukking in de ogen, onder het slaken van verrukte kreten. Het sperma wordt over het lichaam uitgesmeerd en het verlossende woord wordt gesproken – door de vrouw, terwijl de man nog nakreunt of hijgt – van dankbaarheid over het ontvangen zaad en van bewondering van de mannelijke potentie.
Hygiënisch, openlijk en van alle verbeeldingskracht ontdaan, zoals Hans en Lapouge stellen? Hygiënisch wel, openlijk ook, maar zonder verbeeldingskracht? Hoe rudimentair ook, verbeeldingskracht spreekt in ieder geval uit het enkele woord en de lichaamstaal van de vrouw, uit haar waardering van de mannelijke potentie. De pornografische literatuur is een n-dimensionele versterking van dit stamelende, 1-dimensionele woord van de vrouw uit een pornofilm (en overigens ook van de mannenfantasieën die schuil gaan achter hun simpel lijkende gehijg en gekreun in de film). En vrij, zuiver en onschuldig? Ook dat is nog maar de vraag. Juist vanwege het gebrekkige acteertalent kan seks in pornofilms geen vrije, maar een dwangmatige, slaafse indruk maken. De gebrekkige aankleding geeft geen associatie met zuiverheid, maar met viesheid, voosheid, vunzigheid of op zijn best met een soort onverschillige onverzorgdheid. Onschuld is ver te zoeken op de lepe smoelen, geilend op elkaar en misschien nog wel meer op het geld dat met de seksuele handelingen wordt verdiend of op de kick die het geeft zo voor de camera te neuken. Maar zijn deze laatste aspecten niet juist kenmerkend voor pornografie als de vuilspuiterij bij uitstek, zoals de burgerlijke moraal vroeger de pornografie typeerde? Is er met het verdwijnen van het taboe rond pornografie wel wezenlijk iets veranderd? Blijft pornografie niet altijd, per definitie, ten prooi aan reacties van afkeer die haar altijd hebben gekenmerkt? Vormt het oproepen van deze reacties niet eerder haar handelsmerk? Kàn er überhaupt nog wel zonder diepe schaamte over porno worden geschreven wanneer we weten hoeveel slachtoffers er zijn van kinderporno, seksslavernij en seksverslaving? Is het allemaal niet te walgelijk voor woorden?
Op vragen als deze zal ik in de komende afleveringen van dit feuilleton antwoord proberen te geven. Wat zijn toch de kenmerken van die vermaledijde pornografie? Hoe komt het dat zij de gemoederen verontrust, is dat opzet of ongewenst bijeffect? Waaruit bestaat die intrigerende combinatie van aantrekking en afkeer die eigen lijkt te zijn aan de pornografie en waarin onderscheidt zij zich van de erotiek: worden in de pornografie vooral de zwarte kanten belicht van de erotiek?
Noten
[1] M. Heidegger, Inleiding in de metafysica, 1999, Nijmegen, SUN, p. 139.
[2] Henry Miller, Sexus, 1969, Amsterdam, De Bezige Bij, p. 584.
[3] Marie-Françoise Hans & Gilles Lapouge, Vrouwen, pornografie en erotiek, 1979, Amsterdam, De Arbeiderspers (oorspronkelijke Franstalige uitgave 1978).
[4] Zadie Smith, Over schoonheid, 2005, Amsterdam, Prometheus, p. 354.
[5] Ibid., p. 354.
[6] Ibid., p. 355.
[7] Ibid., p. 356.
[8] Ibid., p. 295.
[9] Ibid., p. 295.
[10] Ibid., p. 294.
[11] Erica Jong, Het ritsloze nummer,1975, Amsterdam, De Arbeiderspers.
Pierre Courage
Leuke verhalen met een historie.