Wat bij De Sade beschreven wordt als een doelbewust proces van verleiding, kan ook als een minder doelbewust en meer onwillekeurig verlopend proces worden beschreven dat de deelnemers overvalt en op ongewilde wijze heftige erotische emoties oproept waaraan vervolgens niet meer te ontsnappen valt.
Wanda zei niets, keek alleen maar naar de manier waarop Molly’s volle borsten door het dunne transparante nachthemd op en neer gingen. Door te kijken naar de zachte borsten waarvan de tepels zich oprichten door het sexy gesprek, begon haar eigen gefrustreerde lichaam ook hitsig te worden. Zij bewoog zich heen en weer op de stretcher en spreidde haar benen terwijl zij aan het short trok.[1]
In deze scène verkennen twee vriendinnen elkaars erotische gevoelens. Wanda neemt het initiatief door tijdens het zonnen haar kleren uit te doen. De erotische spanning die dit g
eeft komt tot een hoogtepunt wanneer het laatste kledingsstuk moet worden uitgetrokken.
‘Je hebt je broekje nog aan,’ zei zij ademloos.
Wanda keek naar haar, liet haar blik dwalen over Molly’s weelderige lichaam. Haar ogen en haar stem drukten hetzelfde uit en waren geladen met verboden emoties.
‘Wil je dat ik het uittrek?
‘Hijgend stootte Molly er tussen haar trillende lippen uit: ‘Ja!’
‘Goed dan, kijk![2]
De spanning gaat over in actie wanneer Wanda haar vriendin Molly vraagt haar te helpen het broekje uit te trekken: Eva biedt Adam de appel aan en deze neemt een gretige hap. Molly betreedt samen met haar vriendin het gebied van de verboden vruchten.
Met ingehouden adem, haar blik strak gevestigd op de donker V van schaamhaar op de plaats waar Wanda’s dijen bijeen kwamen, stak Molly behoedzaam een hand uit en trok aan het flodderige broekje. Vervolgens trok ze met beide handen en het broekje gleed over de gladde zuilen van Wanda’s benen en haar kronkelende tenen. Daarna lichtte Wanda eerst haar ene been en daarna haar andere been van haar schoot op. Haar dijen spreidden zich en de met haar begroeide spleet opende zich en werd trillend zichtbaar. Molly kreunde van hartstocht toen haar ogen het roze, vochtige schouwspel voor zich zagen. En toen viel Wanda weer achterover op de stretcher met haar lichaam dat gonsde van opwinding.[3]
Verle
idingsscènes als deze vormen de kern van de pornografie. Steeds wordt in de pornografie de vraag gesteld naar de aard van de seksuele lusten, naar de voordelen van het toegeven aan de bevrediging hiervan en de nadelen van seksuele onthouding of ontkenning van de lusten. Pornografie ademt hierdoor de sfeer uit van een bevrijdingsbeweging, een bevrijding van de onderdrukking van de seksualiteit. In de erotische literatuur verkregen in het verleden om die reden tal van werken bij publicatie het etiket pornografisch en werden zij verboden vanwege een vermeend pornografisch karakter. Beroemde voorbeelden hiervan zijn de romans Lady Chatterley’s Lover van D.H. Lawrence, De Kreeftskeerkring en Sexus van Henry Miller en Lolita van Vladimir Nabokov. Het vrije seksuele gedrag van de personen uit deze romans is reden om de werken aanvankelijk pornografisch te noemen, terwijl ze later erkenning krijgen als erotische meesterwerken.
De relatie tussen erotiek en pornografie is daarmee lastig te definiëren. Erotiek kan als overkoepelende term worden gezien. Erotiek gaat over de seksuele opwinding en wil ook zelf opwindend voor de lezer zijn. In goede erotiek wordt de seksuele spanning in het verhaal bij de lezer overgebracht. Alle pornografie behoort tot de erotiek, maar blijkbaar is niet alle erotiek pornografisch. Pornografie stelt de grenzen ter discussie van de erotiek door de seksualiteit en niets anders dan de seksualiteit tot grondslag te willen nemen van de lichamelijke aantrekkingskracht tussen mensen. De seksualiteit wordt in de pornografie beschreven in al zijn vormen, vaak sterk vergroot en gespecificeerd tot in het kleinste detail. Pornografie komt hierdoor per definitie in botsing met opvattingen die seksualiteit ontkennen of aan banden willen leggen ten behoeve van de maatschappelijke aanvaardbaarheid van seksueel gedrag. Pornografie is daarom dan ook dat deel van de erotiek dat aanstootgevend, afschuwwekkend is, dat schandaleus is of zo genoemd wordt. Het schandaal van het nette meisje met hoerige fantasieën, de moeder-overste die de aan haar zorg toevertrouwde pupillen tot seks aanzet en de huisvrouwen die thuis samen seks hebben terwijl hun mannen aan het werk zijn. Dit schandaal geeft de erotische spanning in de tekst een extra lading. De lezer vraagt zich af of dit allemaal ongestraft kan gebeuren en wat de verklarende achtergrond is van het provocerend gedrag. Is het nette meisje verwaarloosd of misbruikt? Worden nonnen misschien wel om andere dan religieuze redenen in kloosters opgenomen en zetten zij daarbinnen een liederlijk leven voort waarvoor zij nu juist uit de samenleving verdreven zijn? Hoe is het met de mannen van de seks bedrijvende huisvrouwen? Hoe is op hun werkplek de verhouding tussen arbeid en liefde?
Het oproepen, trotseren en ondergaan van de gevolgen van het schandalige is volgens de pornografie bron van persoonlijke en seksuele groei. In de romans Emmanuelle en De Antimaagd Emmanuelle uit de zeventiger jaren van de vorige eeuw, die later ook uiterst succesvol verfilmd zijn met de actrice Sylvia Kristel in de hoofdrol, is het thema van het schandaleuze de rode draad voor het zoeken van buitenechtelijke seksuele vrijheid zonder nochtans de vaste band met die ene vaste partner te verliezen.[4] Emmanuelle vindt de onverbrekelijke band met haar partner Jean en wordt door vriend en mentor Mario uitgedaagd tot seksuele spelletjes die de algemeen aanvaarde fatsoensnormen trotseren.
Emmanuelle stelde vast dat haar bezoekster tactvol had vermeden een oordeel over haar, Emmanuelle’s, gedrag kenbaar te maken. Maar ze was niet van plan om van deze kiesheid gebruik te maken: misschien uit een weinigje masochisme.
– En ik, vind je het netjes dat ik… Bij voorbeeld, dat ik mijn man bedrieg?
– Helemaal niet netjes.
De vlotte toon en de vriendschappelijke glimlach van Anna Maria ontnamen het strenge aan deze veroordeling.
– Ik hoop dat je Mario beschaamd hebt daarover, zei Emmanuelle ironisch.
– Het is niet om hem dat je zo schandalig doet.
– O? En om wie dan wel?
– Om jezelf, uiteraard. Omdat je het fijn vindt.[5]
Het spannende van pornografie is de belofte van gegarandeerde seks en een kijkje achter de schermen van de krachten die de seksualiteit willen ontkennen. Deugden worden ontmaskerd als façade waarachter seksuele frustraties verborgen gaan. Ondeugden worden geprezen omdat ze de mens seksueel gezond laten zijn, de lichaamssappen vrijelijk laten stromen. Indien De Sade terecht de grootste pornograaf aller tijden kan worden genoemd, komt dit doordat hij op ongeëvenaarde wijze deze problematische relatie tussen deugd en ondeugd heeft uitgewerkt.
We zullen er niet langer een geheim van maken: om deze stellingen te schragen, publiceren wij het verhaal van de deugdzame Justine. Het is van wezenlijk belang dat de dwazen ophouden het belachelijke godsbeeld van de deugd, die hun slechts ondank heeft opgeleverd, te verheerlijken, en dat de met rede begaafde mens, die zich doorgaans uit overtuiging overgeeft aan de verrukkelijke uitspattingen van de ondeugd en de losbandigheid, gerustgesteld is bij het zien van de treffende voorbeelden van geluk en voorspoed die hem bijna onvermijdelijk op de rijke weg van zijn keuze begeleiden. Het is beslist afschuwelijk enerzijds de ontstellende tegenspoed te moeten schetsen waarmee de hemel de zachtmoedige en gevoelige vrouw achtervolgt die het beste de deugdzaamheid in acht houdt, anderzijds hoe degenen die deze vrouw kwellen en martelen met zegeningen worden overladen. Maar de auteur, die voldoende filosofisch is ingesteld om de waarheid te zeggen, komt deze onaangenaamheden te boven. Hij is hard uit noodzaak: met de ene hand verwijdert hij onbarmhartig de bijgelovige franje waarmee de domheid de deugd tooit, met de andere toont hij de onwetende, bedrogen mens onverbloemd de ondeugd te midden van de charmes en genietingen die haar omringen en voortdurend haar deel zijn.
Dat is de gedachte die aan ons werk ten grondslag ligt. En daarom zullen we de meest cynische taal bezigen om de sterkste en vermetelste leerstellingen, de meest zedeloze en godslasterlijke ideeën uiteen te zetten en met grote stoutmoedigheid de misdaad en de deugd te schetsen zoals ze zijn: de ene steeds triomfantelijk en subliem, tevreden en gelukkig, de andere voortdurend troosteloos en triest, pedant en ongelukkig.[6]
De pornografische visie op seksualiteit kan goed worden samengevat in termen van de eveneens vaak schandaleus genoemde wijze waarop de psychoanalyse aankijkt tegen de seksualiteit. Net als de pornografie leert de psychoanalyse dat seksualiteit zich niet beperkt tot een deelgebied van ons bestaan maar alomtegenwoordig is, dat zogenaamde afwijkende seksuele verlangens in ons allen voorkomen en dat we de seksuele driften bovendien nooit onder controle kunnen krijgen.[7] De psychoanalyse problematiseert de seksualiteit, de pornografie idealiseert deze. Seksualiteit wordt door de psychoanalyse wetenschappelijk en objectief benaderd en zeker niet verheerlijkt zoals in de pornografie el wordt gedaan. De pornografie is in zijn literaire verbeelding minder objectief en juist een vurig pleitbezorger van de seksualiteit in zijn totaliteit. In het vervolg zullen we zien hoe in de pornografie meerdere wegen naar Rome leiden. Er zijn vele wegwijzers naar dat ene verrukkelijke punt waar alle seksuele genietingen samen komen. En iedere weg blijkt op zijn eigen manier schandaleus te zijn.
Pierre Courage
Noten
[1] Alan Marshall, Wellust zonder grenzen, 1982, p. 25.
[2] Alan Marshall, Wellust zonder grenzen, 1982, p. 30.
[3] Alan Marshall, Wellust zonder grenzen, 1982, p. 30-31.
[4] Emmanuelle Arsan, Emmanuelle, 1974; De Antimaagd Emmanuelle, 1975.
[5] Emmanuelle Arsan, De Antimaagd Emmanuelle, 1975, p. 44.
[6] D.A.F. de Sade, De nieuwe Justine, 1995, p. 11-12.
[7] Henk de Berg, De mantel der zedelijkheid, 2003, p. 74-75.