Ouderen: het nieuwe kapitaal
In Nederland zijn we hard toe aan een nieuwe beeldvorming over ouderen en ouder worden. Als we de huidige oudere blijven zien als zwak, ziek en afgedaan, dan doen we het niet goed. In 2030 is namelijk dertig procent 60-plus. Dan is maatschappelijke inzet van ouderen onontbeerlijk.
Voor die inzet verdienen zij waardering en erkenning. De maatschappij moet ouderen hun eigenwaarde teruggeven. Want zij zijn het nieuwe kapitaal, als ondernemer, werknemer, vrijwilliger, coach en mantelzorger. Als we gaan zien dat de nieuwe vitale oudere er toe doet, als we ouderdom positief weten te waarderen, dan is dat een belangrijke stap in de maakbaarheid van een nieuwe samenleving.
Nog nooit was prettig oud worden zo kansrijk als nu
De snelle welvaartsgroei en de grote vooruitgang in technische en medische kennis hebben ervoor gezorgd dat de huidige generatie ouderen langer leeft, met een gemiddelde leeftijd van 80 jaar. Ouderen hebben meer tijd, keuzevrijheid, geld en vrijheidsgevoel dan ooit. De nieuwe oudere is actief, zelfstandig en zelfbewust en tot op hoge leeftijd maatschappelijk betrokken. Tien procent van de 65-plussers werkt, 35 procent is mantelzorger en 40 procent doet vrijwilligerswerk. Zonder hun inzet staat de maatschappij stil. Alle reden om positief te zijn over ouder worden. Maar, dat is alleen nog niet de trend.
Het beeld over ouder worden is namelijk niet navenant meegegroeid. Ouderdom en ouder worden hebben nog steeds een negatief imago. Nog vooral wordt het gezien als een lichamelijk aftakelingsproces, met de nadruk op traag, op krom en kaal, rimpels en grijs. Hiermee worden ouderen te snel ‘afgeschreven’.Was vroeger iemand boven de 65 oud, nu worden 50-plussers al tot de senioren gerekend. Dat terwijl we juist veel ouder worden, langer gezond zijn en de meesten tot op hoge leeftijd zelfredzaam. Lichamelijke beperkingen krijgt bijna iedereen, maar het volledige verlies van de regie over het eigen leven treft slechts een minderheid. Slechts 5 procent van de 65-plussers verblijft in een zorg- of verpleeghuis. En meer dan de helft van de 90-plussers woont nog zelfstandig.
Werk
Op de arbeidsmarkt kom je boven de vijftig maar moeilijk aan de slag, terwijl op de werkvloer 40-plussers al gediscrimineerd worden vanwege hun leeftijd. Beate van der Heijden, hoogleraar Bedrijfskunde, in het bijzonder StrategischHRM aan de Radboud Universiteit Nijmegen (RUN), concludeert in haar inaugurele rede Als het getij verloopt, verzet men de bakens (RUN, 18 Maart 2011) ‘dat in sterke mate sprake is van negatieve beeldvorming van oudere werknemers. Ondanks dat ze goed functioneren, worden ze door hun leidinggevenden als minder flexibel en minder ambitieus beoordeeld, vaak al vanaf veertig jaar. Met deze onterechte aanname worden doorgroeimogelijkheden geblokkeerd, terwijl zij nog tot 25 jaar voor de boeg hebben. Dat idee zit tussen de oren van veel chefs, vooral als zij zelf jonger zijn dan de 40-plussers’.
Vitaliteit
Uit onderzoek in 2009 naar vitaliteit onder 50-plussers door marktonderzoekbureau Winkle kwam naar voren dat ouderen zich niet minder vitaal voelen dan jongeren, soms zelfs vitaler. Maar zij voelen zich niet als zodanig erkend. De vraag ‘Wat is volgens u het grootste misverstand over de vitaliteit van u en uw leeftijdsgenoten?’ bleek een open zenuw. Volgens de 50-plussers heerst er een totaal verkeerd en onderschat beeld over de vitaliteit van ouderen. Van de ondervraagden vindt slechts twaalf procent dat zij daarover positief worden bejegend. De helft begrijpt niet waarom zij opeens senior wordt genoemd, want zo voelen zij zich niet. Veel ouderen voelen zich beoordeeld op hun leeftijd en niet op hun mate van gezondheid, vitaliteit en persoonlijkheid. Dertig procent vindt ook nog eens dat in de media negatieve beeldvorming over hun vitaliteit wordt gecreëerd.
Niet de leeftijd..
We moeten dus af van het denken en plaatsen in ‘leeftijd’. Niet de leeftijd is belangrijk, maar wat iemand kan en wat hij daarmee doet. Waar de een op haar 16e de wereld rond zeilt of op zijn 15e een webwinkel runt, traint Foppe de Haan (1943) nog volop en is Cor Boonstra (1938) een energiek ondernemer. Competenties, die moeten het uitgangspunt zijn.
..Competenties
En ouderen hebben competenties. Juist in de tweede levenshelft rijpen en groeien geestelijke en sociale vaardigheden. Ouderen kunnen beter omgaan met emoties en een bemiddelende rol spelen waar die uit de hand lopen. Zij zijn beter in staat tot het oplossen van intermenselijke conflicten en problemen dan jongeren. En zij hebben meer aandacht voor de zachte waarden: aandacht en zorg. Deze immateriële bijdragen kunnen het sociale leven versterken en de verdraagzaamheid en veiligheid in de samenleving bevorderen. Hun wijsheid en ervaring verdienen een plek in onze maatschappij. Dat gebeurt onder andere wanneer ouderen hun rol als oudere innemen én als deze waarden worden erkend.
Verzilveren
Daarmee komt de grote uitdaging van de vergrijzing in een heel ander licht te staan. Het verzilveren van het menselijk kapitaal van ouderen is onontkoombaar, nu we groeien van vijftien procent 60-plussers anno 2011, naar dertig procent in 2030.
Niet afschrijven, maar opwaarderen. Als we dat als samenleving willen zien, wordt vergrijzing ook verzilvering. Dit bewustzijn is de enige kans om te voorkomen dat de vergrijzing ons zal opzadelen met onvoorziene en omvangrijke maatschappelijke problemen.
Dick Kits
Ondernemer en auteur van Het Nieuwe Oud
www.hetnieuweoud.nl