Economische crisis, miljardensteun aan banken en goedkope zzp’ers

De cultuur bij banken, die leidde tot de crisis in 2008, betekent dat de bankiers altijd winnen en nooit kunnen verliezen: zij die onverantwoorde risico’s nemen met geld van anderen, om winsten of hoge omzetten te behalen en daarmee bonussen kunnen incasseren, worden op geen enkele manier gestraft met malussen wanneer het totaal misgaat. Zij behouden hun baan en inkomen en de klant die zijn beleggingsvermogen ziet verdampen is de dupe.

In zijn boek Dit kan niet waar zijn (2015) verhaalt Joris Luyendijk (1971-), na zijn onderzoek in het Londens financiële zakencentrum (The City), over een cultuur waar hebzucht de norm is (greed is good), financiële producten uiterst ingewikkeld zijn, bankmedewerkers alleen maar in geld kunnen denken – daar honderd uur per week mee bezig zijn, waardoor ze geen enkel benul hebben van wat elders speelt in de wereld, beleggers steeds hogere eisen stellen en dreigen naar een ander te gaan die meer rendement levert, en bankiers de grip (ook) kwijt zijn door de internationale grootschaligheid en ingewikkelde producten. Ondertussen worden deals in het grootste geheim gesloten en wordt er op allerlei manieren belasting ontdoken. Wie door de code of silence heen informatie lekt of zijn ongenoegen uit wordt direct ontslagen. De metafoor van een vliegtuig met lege cockpit doemt op, die doorraast in de lucht zo lang het duurt.

‘Geen enkel benul’
Ongeacht de noodzakelijke miljardensteun van de overheid om de systeembanken overeind te houden (die deels ook nog in buitenlandse handen zijn!) gaat de bonuscultuur na de crisis van de ‘deftige’ bankelite anno 2020 gewoon door. In het bedrijfsleven gaat het immers om geld. Chief executive officers (CEO’s) hebben geen enkel benul van het demoraliserend effect op de lagere bankmedewerkers, op de klanten en de burgers in het land. Voor zover de bonuscultuur door de overheid wordt ontmoedigd, worden gewoon salarissen of extra toeslagen met tienduizenden euro’s per jaar verhoogd, als alternatieve route om de ongehoord hoge inkomens te kunnen behouden. Dit alles onder het mom van compensatie. In de contracten van topbestuurders bij vliegtuigmaatschappijen bijvoorbeeld die miljoenen aan subsidiegelden binnen weten te halen, zijn clausules opgenomen over extra beloningen daarvoor zodat een deel van de  subsidie in eigen zak verdwijnt. De overheid protesteert tegen die arbeidsvoorwaarden voor bonussen, maar de aandeelhouders maken de dienst uit en keren zelfs uit vlak voordat duizenden werknemers door de coronacrisis op straat komen te staan! Uit onderzoek blijken dergelijke praktijken, naast slechte sociale contacten met collega’s en klanten, allemaal weinig bevorderlijk te zijn voor de betrokkenheid van medewerkers bij organisaties (Biemans, 2006). Het is zo onrechtvaardig. De gewone medewerkers kunnen niet trots op hun werk zijn.

Goedkopere zzp’ers
De aanstelling van goedkopere zzp’ers werkt bovendien vervreemdend, omdat hierdoor de binding met en de verantwoordelijkheid voor het bedrijf afneemt. De economie is niet meer dienstbaar aan de samenleving, maar legt iedereen haar wil op en maakt van de politiek een schijndemocratie. Oud-politici worden voor hoge salarissen als commissaris aangesteld om de overheid, de regering en partijbonzen te bewerken. De financiële sector heeft de politiek en lokale bestuurders allang gegijzeld, zij heeft de macht en het volk het nakijken. Zo’n systeem kan alleen gedijen met (geselecteerde) jaknikkers en zwijgers die hopen zelf eens op de CEO-positie te komen, waar grenzeloze hebzucht welig tiert en criticasters zonder enige vorm van bescherming genadeloos worden afgevoerd (pagina 232-233).

Dit is een fragment uit het nieuwe boek Taal der waarden. Over barbarij en bildung. Dat is geschreven door Jacques Soonius. Hij kijkt in Taal der waarden terug op zijn ervaring als psycholoog (polikliniek van het psychiatrisch ziekenhuis Endegeest) en docent/trainer van studenten en professionals (o.a. LUMC en Inholland).