Er lijkt in onze maatschappij een sterke toename van wetten en regels plaats te vinden ondanks dat bijna iedereen inclusief politici en overheidsdienaren roept dan we last hebben van de vele ambtelijke regels en voorschriften. De toename van regelgeving komt natuurlijk doordat we met steeds meer mensen op een kluitje gaan wonen, maar ook doordat de verschillen tussen mensen groter worden, mede door de komst van vluchtelingen en migranten die verschillende culturen vertegenwoordigen en er vaak andere waarden en normen op na houden. Het betekent ook meer nadruk op regels en verordeningen waaraan iedereen zich moet houden, maar het gevolg daarvan is een sterke juridisering, dat wil zeggen dat bijna alles via regels en reglementen verloopt.
Dat lijkt echter ook te betekenen dat niemand meer op woord en gebaar is te vertrouwen. Gezien de maatregelen die overheidsinstanties nemen, maar ook talloze instellingen en particulieren, bestaat daar weinig twijfel over. Voor elke vraag en elke dienst bij de overheid, bij banken en dienstverlenende instellingen moet men zich legitimeren, ook al kennen ze je al een halve eeuw. Niemand is te vertrouwen ook al zeggen diezelfde instanties dat er geen sprake is van wantrouwen. Het zijn gewoon voorzorgsmaatregelen voor het geval je gekke dingen doet, de boel belazert of je als een crimineel gedraagt. Dat getuigt niet van wantrouwen, het is voorzorg.
Juristen adviseren om zoveel mogelijk afspraken op papier te zetten of digitaal vast te leggen zodat er geen onenigheden of ruzies ontstaan want per slot van rekening is er niemand te vertrouwen. Als je samen met de buren een schutting wilt zetten en die samen ook wilt betalen, leg dat vast, luidt het advies van de buurtpreventie. Je hoeft er nog niet voor naar de notaris maar zorg wel voor getuigen.
Op de teevee is het alsof we elke week te horen krijgen dat als je problemen hebt met de buren, als je kwaad bent op hun gedrag en hun onhebbelijkheden of als je zelf de relatie met je omwonenden ernstig verstoort, dat je dan contact moet opnemen met een jurist die dit als enige -zo lijkt het- nog kan oplossen. Dat is de boodschap van TV programma’s als de Rijdende Rechter en Mr. Visser doet uitspraak. Vroeger was er het maatschappelijk werk, waren er mensen van de kerk die adviseerden om met elkaar te praten of kwam er een buurtwerker die conflicterende partijen rond de tafel riep, maar nu lijkt er voornamelijk juridische bijstand mogelijk, gaat het om wetten en regels in de veronderstelling dat dit het enige is dat tot oplossingen leidt. Ene Viktor Brand bevestigt de ruzies en scheldpartijen die er plaatsvinden, heeft er volledig begrip voor, hij gaat nergens tegenin maar luistert naar hoe de betrokkenen elkaar uitfoeteren en voor rotte vis uitmaken of zelfs met geweld bedreigen. Hij lacht en knikt, zegt oh en ach, maar beduidt dat het allemaal goed komt want de jurist Mark Visser zal alles oplossen. Wanneer er uitspraak is gedaan wordt gevraagd of de kemphanen elkaar nog een hand willen geven. Dat hoort eigenlijk want wettelijk is alles opgelost. Soms komt dat er ook van, hoewel men elkaar dan amper nog aankijkt, maar het gebeurt ook dat men weigert. Dan blijkt dus niet alles opgelost. Juristen denken dat ze de problemen tussen mensen kunnen oplossen, maar ze overschatten zichzelf want aan de sociale oorzaak van het conflict of het meningsverschil wordt niets gedaan. Vaak denk ik dat de toenemende juridisering het wantrouwen tussen mensen eerder versterkt dan vermindert.
P. Winkelaar
oktober 2018