Alle tegenstanders van brexit voorspelden economische neergang, politieke verwarring en mogelijkerwijs een einde van het Verenigd Koninkrijk. De politieke verwarring in het VK en in de EU pakte nog slechter uit dan verwacht. Voorstanders van brexit, met Boris Johnson voorop, werden door dit orkaangeweld zichtbaar verrast. Johnson probeerde te doen alsof hij zich van de prins geen kwaad bewust was en durfde zelfs beweren dat hij nooit een echte brexit beoogde. Met de uitslag van het referendum in de hand zou het VK betere voorwaarden voor EU-lidmaatschap kunnen bedingen. Ik weet niet of hij zich nog durft te laten zien in het Europese parlement, waar zijn bondgenoot Farrage eergisteren met boegeroep werd ontvangen. Zelfs de immer verzoeningsgezinde Guy Verhofstadt sleep zijn mes en verweet hem nazi-achtige demagogie. Niet zonder reden. Foute posters, reeksen halve leugens. Kortzichtigheid troef.
De ongebruikelijk emotionele reacties in het EU-parlement maakten duidelijk dat de EU onder spanning staat. Vooral vanwege de hete adem van populistische ‘exit’ bewegingen. Na de grexit en brexit drama’s hebben veel Europese politici (waaronder Nederlandse) een conclusie getrokken: alsjeblieft geen referendum over belangrijke kwesties. Wordt het kind op die manier niet met het badwater weggegooid? Moet het parlement dan alléén over belangrijke kwesties, als EU-lidmaatschap, beslissen? Stel je voor. Kijk hoe het Surinaamse parlement besloot uit het Nederlandse Koninkrijk te stappen zonder volksraadpleging. Typisch voorbeeld van parlementaire arrogantie.
Punt is dat een referendum een volksraadpleging is. Geen instrument ter beoefening van politiek. Dat schijnt men alleen in Zwitserland, het land van de referenda, te begrijpen. De politiek of de burgers zelf komen met een voorstel, de politiek doet een stapje terug en geeft burgers ruimte de kwestie van alle kanten te bekijken (vaak met hulp van experts en openbare debatten) waarna gestemd wordt. Een politicus moet het niet wagen de burgers te bewerken. Wat gebeurde in Engeland? Premier Cameron wilde zijn positie tegenover de Euro-critici versterken en nam zijn toevlucht tot een referendum. Hij deed alles eraan om de kiezer te overtuigen van het belang van EU-lidmaatschap. Kiezers wantrouwden hem. Omgekeerd zag politicus Boris Johnson zijn kans schoon. Met de retoriek van een demogoog bespeelde hij zijn luisteraars, maakte het EU-lidmaatschap belachelijk en deed een appel op de zogenaamde ‘natietrots’. Wie tegen brexit is, is tegen Engeland. Korter door de bocht kan niet.
Inhoudelijk gezien was er dus geen ‘raadpleging’ in het VK. Er woedde een politieke strijd over de hoofden van burgers en , zo vrees ik, ten koste van burgers. Een referendum moet je leren, zeggen ze in Zwitserland. Te beginnen op de basisschool. Wat moet geleerd worden?
1. Hoe een zaak van alle kanten te bekijken.
2. Hoe belangen van anderen mee te laten wegen.
3. Hoe zicht te krijgen op de gevolgen van een beslissing.
4. Hoe politici erbuiten te laten.
5. En….als je het niet weet, je stem niet uitbrengen. Want je springt niet van een rots in zee als je niet weet hoe diep het water is.
De les: gooi het kind niet met het badwater weg. Het vertrouwen in politiek en openbaar bestuur zal nog verder zakken. Referenda zijn niet slecht, maar ze moeten goed georganiseerd worden en burgers moeten leren ermee om te gaan. Daar is tijd voor nodig. Bij ingrijpende beslissingen kan overwogen worden niet 50%+1 te laten beslissen, maar 60%+1. Bovendien kan een combi-uitslag overwogen worden: referendum uitslag plus een stemming in het parlement bepalen beide de besluitvorming. Zijn ze tegenstrijdig, dan blijft voorlopig alles bij het oude.
Referenda kunnen het maatschappelijk debat op gang te brengen en de mening van burgers te vormen. Dat is in het VK mislukt. Het leek meer op het turven van ‘likes’ op praatjes van politici. Inmiddels neemt het aantal spijtoptanten toe en de lijst met burgers voor een nieuw referendum loopt richting 3 miljoen. De schrik zit er diep in. Mensen beseffen de gevolgen van xenofobie, van koopkrachtverlies en banenverlies. En ojee, wat blijft er van Engelse natietrots over als Schotland en Ulster afscheid nemen? Angela Merkel had gelijk. Nu eerst alles even laten bezinken en dan eindelijk doen waar elke gezonde maatschappij mee staat of valt: luisteren.
Eerder gepubliceerd in de Amigoe, Curaçao op 1 juli
Het begint al op school, Rekening leren houden met een ander
Rijken worden rijker, arm wordt armer
We leven in een valstrik